พระนางพญา เสน่ห์จันทร์ กรุวัดท่าต้นจันทร์ เนื้อดิน

เนื้อดินเผา สภาพสวย กรุวัดท่าต้นจันทร์ จ.สุโขทัย
นางพญาเสน่ห์จันทร์ เป็นพระเนื้อดินค่อนข้างหยาบ ศิลปะสุโขทัยบริสุทธิ์ พุทธลักษณะเป็นพระปฏิมาประทับนั่งปางมารวิชัย ตัดขอบเป็นรูปสามเหลี่ยมหน้าจั่ว เช่นลักษณะของพระนางพญาทั่วไป แต่ขนาดองค์พระบางกว่ามาก พระเกศเปลวเพลิง มีเส้นปล้องพระศอ ๓ เส้น พระกรรณยาวถึงปล้องพระศอ สังฆาฏิเป็นแถบทึบหนา ใต้พระนาภีมีเส้นเป็นวง ๒ เส้นลักษณะเป็นรัดประคต
นางพญาเสน่ห์จันทร์ พบขึ้นที่หลายกรุในจังหวัดสุโขทัย แต่ที่มีชื่อเสียงและเป็นที่นิยมสูงคือ นางพญาเสน่ห์จันทร์ที่พบที่กรุวัดศรีพิจิตรกิรติกัลยาราม (หรือที่เรียกว่า วัดตาเถรขึงหนัง) และที่กรุวัดต้นจันทน์ (บางตำราเขียนเป็น “ต้นจันทร์”) ซึ่งอยู่ห่างจากวัดตาเถรถึงหนังไม่มากนัก พระที่ขึ้นจากกรุทั้งสองนี้ มีพุทธลักษณะเหมือนกัน แต่มีส่วนที่แตกต่างกันให้เป็นที่สังเกต คือ ของกรุวัดต้นจันทน์จะมีเส้นนูนเป็นแนวยาวลักษณะคล้ายหมอนอิงที่บริเวณใต้ศอกด้านซ้ายขององค์พระ ส่วนของกรุวัดตาเถรขึงหนังไม่มีหมอนอิง นอกจากจุดสังเกตดังกล่าวแล้ว พระที่ขึ้นจากกรุวัดตาเถรขึงหนังส่วนใหญ่ยังปรากฏคราบหินปูนสีขาวจับแน่นอยู่ที่ผิวขององค์พระด้วย
นางพญาเสน่ห์จันทร์แตกกรุเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๒ ทั้งกรุวัดตาเถรขึงหนัง และ กรุวัดต้นจันทร์ แตกกรุใกล้เคียงกัน(เนื่องจากวัดอยู่ละแวกเดียวกัน) สาเหตุที่แตกกรุเพราะมีคนไปลักลอบขุดที่ฐานของเจดีย์ที่วัดทั้งสองและได้พระไปจำนวนหนึ่ง เมื่อทางการทราบเรื่อง ทางจังหวัดสุโขทัยและกรมศิลปากรจึงรีบเข้าควบคุมพื้นที่และทำการเปิดกรุอย่างเป็นทางการและนำพระที่ได้มาเก็บรักษาไว้ที่ศาลากลางจังหวัด ต่อมาทางจังหวัดได้นำออกจำหน่ายให้แก่บุคคลทั่วไป เพื่อนำเงินมาสมทบทุนสร้างพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติรามคำแหงในเมืองเก่าสุโขทัย ราคาองค์ละ ๕๐ บาท (เทียบราคาค่าเงินย้อนกลับไป ๕๗ ปีที่แล้ว) ตามประวัติบันทึก และ การบอกเล่าถึงเรื่องเหตุการณ์ตอนเปิดกรุว่า ขณะเมื่อตอนเปิดกรุออกมานั้น ผู้ที่อยู่ในเหตุการณ์ต่างได้กลิ่นหอมเย็นอย่างประหลาดตลบอบอวนออกมาจากกรุ คล้ายกลิ่นน้ำอบ หรือ ว่านหอม จึงสันนิษฐานต่างๆว่า อาจมีการประพรมน้ำอบก่อนปิดกรุ หรือ ส่วนผสมมวลสารมีว่านจันทร์หอม รวมทั้งเกสรดอกไม้ และ อาจเป็นที่มาของชื่อก็เป็นได้